بے زبانءَ راج نہ مان اَنت
اداریہ
اے روچ پرچا نامینگ بُوتگ؟ زبان پرچا ارزشت دار اَنت؟ زبانءِ ترس راجانی میانءَ پرچا ھست اِنت؟ راج چیا وتی زبانءِ رکینگءَ آمرزیگ اَنت؟ زبانءِ دیمروئی پرچا اژدری اِنت؟ اے کلیں جُست ہما اَنت کہ مارا راجدپتری گہگیری ءُ جہدءِ نیمگءَ بر اَنت۔ دنیاءِ اندرءَ لھتیں روچ ھست اَنت کہ آیانءَ یک بندپتری بستارے ھست ءُ ہمے بندپتری ارزشت ءِ سوبءَ آ یات دارگ بنت، بلکیں اے روچانی یات دارگ ءِ سوب ھمیش اِنت کہ اے مچانکی یادداشتءِ بہر جوڑ اَنت ءُ یک چیزے کہ مُچانکی بُوت گڑا آئی ءِ ارزشت ھم مُچانکی بیت۔ اے روچ پمیشکہ نامینگ بنت دانکہ مردمانءَ ہمے یات گیجگ ءُ ھما چیز ءِ ارزشت ءِ بابتءَ سرپدی ءُ زانت دیگ بہ بیت۔ ہمے رنگءَ ماتی زبانانی روچ ءِ نامینگءِ سوب ھم یک بندپتری ارزشتے دار اِیت، چمیشکہ یونیسکوءِ ڈولیں میاں استمانی ادارھے بیست ءُ یک فروریءَ میاں استمانی ماتی زبانانی روچ نامین اِیت۔ بندپتری ردءَ اے روچ ءِ گوست گوں بنگالی راجءَ بندوک اِنت ءُ ہمے روچ بنگالی راجدوستی، جنز ءُ آجوئی ءِ بنزہ زانگ بیت۔ ہمے زبانءِ کش ءُ چیل، چِست ءُ ایر ءَ راجی جُنزے پاد کت ءُ ہمے راجی جنزءَ وتواجہیں استان ءُ نوکیں آجوئیں زندمانے رس ات۔
1948ءَ وھدے پاکستان ءِ گورنر جنرل بنگلہ دیشءَ رؤت ءُ بنگالیاں گوں ھمتران بیت؛ آ تران کنگءَ اِنت گوں بنگالیاں، جند ئِے انگریزیءَ گپءَ اِنت ءُ آیانءَ گشگءَ اِنت کہ پاکستان ءِ راجی ءُ دپتری زبان اردو بِیت، چمدءَ چہ اڑاند بندات بِیت۔ بنگالی کہ سوائی بنت آ اجکہّ بنت کہ اے چونیں گوچلی ءُ توازہے کہ گوں آواں بوگءَ اِنت اردو کہ ھچ راجے ءِ زبان نہ اِنت چوں مئے جھگیریءَ کُت کنت گڑا ھمدءَ چہ اے پوائنٹ ءِ سرءَ اڑاند بندات بِیت ءُ راجی جنزےءِ دروشمے زُور اِیت۔ وھدے بنگالی نودربر اے پیسلہ ءِ ھلاپءَ پاد کاینت ءُ گہگیری بندات کن اَنت ءُ یک جنزے پاد کیت کہ "بھاشا اندولن" ءِ نامءَ زانگ بِیت۔ اردوءَ وتی گُٹءَ لوپ نہ کنگ ءِ سوبءَ بنگالی نودربر ءُ ورنا جُنزے بندات کن اَنت کہ رندءَ راجی دروشمے زُور اِیت۔ ہمے راجی جہدءِ سوبمندی ءِ سبب اِنت کہ بنگالیاں دنیا لاچار کت کہ آ میاں استمانی جہتءَ ماتی زبانانی روچءِ برجاہ دارگءَ وتی جہانی ایجنڈا بہ کن اَنت ءُ مروچی بنگالی وتی کرد ءُ کارءِ میانءَ سوبمند بوتگ اَنت ۔
21 فروری 1952 ڈھاکہءَ مزنیں کساسےءَ نودربر در کارینت گڑا ھمیشانی سرءَ پاکستانی پولیس تِیر گواری کنت ءُ ہمے سوبءَ بازیں نودربر ءُ ورنا شہید ھم بنت۔ ہمے روچ ءِ یات دارگءِ سوبءَ 1999ءَ یونیسکو اے روچءَ پہ ماتی زباناں نامین اِیت۔
زبان راجانی زانشتی مَڈی ءُ یادداشت اِنت۔ ءُ ھمک راج ءِ زبان آئی ءِ راجی پجار اِنت؛ راجانی راجی ھستانک، گوستانک، گیدی شائری ءُ کسہ، بتل ءُ گشتن ءُ سرجمیں مُچانکی زانشتی مڈی یے کہ آ زبانءِ مانزمان اِنت۔ ھمک مردم کہ ھما زبانءَ گپ کنت گڑا اے نہ اِنت کہ آ تھنا ھما زبانءَ لبزانی وسیلہءَ گپءَ اِنت بلکیں آ زبانءَ ھوار ھما راج ءِ تب ءُ میلءَ ھم آئی ءِ تہءَ جاہ دیگءَ اِنت۔ زبان تہنا گپ ءُ گالءِ اوزارے نہ اِنت بلکیں زبان مردمءَ ھما دابءَ جیڑگ ھم پرمائیت ءُ زبان کہ چنچو پراہ ءُ شاھگان بِیت گڑا آئی ءِ گپ جنوک
ھم ھما دابءَ بنت، بزانکہ زبان ءُ بنیادم ءِ سیادی ھمسنگی ءِ بنیادءَ اِنت۔ ءُ زبان ھم یک زندگیں Phenomenon یے ھمک وھد ءُ دؤرءَ زبان مٹّان کنت، چاگرد کہ مَٹ بِیت زبان ھم مَٹ بیت۔ بلکیں زبان ءُ چاگرد ءِ سیادی ھم بستگی ءِ تہءَ اِنت۔ پمیشکہ اگاں کسے وتی زبانءَ بیھال کنت گڑا آ وتی سرجمیں راجی گوستانکءَ چہ سد اِیت ءُ ہمے سدگ ءِ سوبءَ آ بیگانگ بِیت ءُ ہمے بیگانگی آئیءَ وتی راجءَ چہ ھم بیگانگ کنت۔
دگنیاءِ اندرءَ ھمک راج زبانانی واھُند اِنت، لھتیں راجانی زبان یکے بِیت ءُ لھتیں راج باز زبانی راج بنت بلے آیانی راجی تب، سنچ، زانت، زمینءَ گوں مِہر ءُ گہگیری سنچ سرجمءَ راجی بنت۔ ہمے دابءَ بلوچ ھم باز زبانی راجے کہ بلوچ ءِ سرجمیں مزنیں ءُ ھندی زبان ھم بلوچءِ جندءِ جہگیری ءَ کن اَنت۔ ءُ بلوچ ءِ زبان بلوچ ءِ راجی جہگیریءَ کن اَنت چیاکہ ھمک انسان یک چاگرد ءُ زبانے ءِ تہءَ زندگ اِنت۔ اگاں زبانءَ چہ کسے در اَتک گڑا آ وتی راجی ھستانک ءُ گوستانکءَ چہ ھم در کیت ءُ سد اِیت۔ ھما زبان ھما مردمءِ سرجمیں چاگردی راستی ءُ زانتءَ جوڑ کنت، ءُ راستی مُدام زبانءِ تہءَ زندگ اِنت۔ بلوچ ءِ زبانءَ گیدی شائری، اُلسی دانشمندیءَ ھوار بلوچ ءِ سرجمیں اھدانی راجی یادداشت زبانءِ تہءَ پیوست اَنت، اگاں زبان کہ نہ بِیت گڑا ھچ نہ بِیت۔
بلوچ ءِ زبانانی اندرءَ ھم آیانی بندپتر، ربیدگ ءُ زانشت مان اِنت۔ ءُ اے سرجمیں مُچانکی پجار ءُ ربیدگانی دابءَ پدریچ داں پدریچ دیمءَ آیان اَنت۔ ہمے زبان اِنت کہ دود، ربیدگ، کسہ ءُ جنگی داستان ءُ ویلءَ ھوار گیجگءَ انت ءُ ہمے سبب اِنت کہ ھمک بلوچ ءِ سماءِ وڑے نہ وڑےءَ بہرمند بوان اِنت۔ اگاں راجےءَ وتءَ درجنَگی اِنت گڑا آ وتءَ زبانءِ تہءَ در جنت اگاں بلوچ وتءَ ھم در جنت گڑا ھم گوستءِ سرجمیں سرزبانی لبزانک ءُ گوست ءِ لبزانکءَ پریس اِیت۔ بلوچ ءِ سرجمیں بندپترے ہمے زبانانی اندرءَ اِنت ءُ آ سرزبانی لبزانکءِ دروشمءَ بُوتگ کہ کرناں چہ بلوچءَ سر بوان پیداک اِنت۔ ءُ ہمے دابءَ گوں وھدءَ چی وڑیں مَٹ ءُ بدلی آیانی بوتگ اَنت تبءِ تہءَ آ ھم زبانءِ اندرءَ اَنت۔ زبان یک تب ءُ میلے ھم دار اِیت پمیشکہ بلوچ ھم یک ھاسیں روشتے دار اِیت ءُ آئیءِ راجی اندوہ ھم زبان ءِ اندرءَ اَنت۔چمیشکہ ہمے گوست ءِ زندگ دارگ ءُ ھست ءِ جوڑ کنوک زبان اِنت کہ آئیءَ ساٹان کنت ءُ آؤکیں نسلاں سر کنت۔
زبان کہ نہ مان اِیت راج ھم نہ مان اِیت؛ بنگالیاں جُہد کُت پہ زبانءَ بلے آیانی راج ھم رک اِت پمیشکہ مرچی مارا وتی راجی ھستانکءِ رکینگءَ ھوار وتی زبانانی رکینگ ءِ ھم توجیل کنگی اِنت۔ چیاکہ راجی پجارءِ زامن ءُ رکینوک زبان اِنت۔ ھما مردمءَ کہ وتی زبان گیرام ءُ بیھال کُرتگ مروچی آ وتی مُچانکی، چاگردی ءُ راجی راستیءَ چہ ھم سستگ۔
انچو کہ سید ھاشمی نبشتہ کنت:
گال نام منی, نام تئی , نام ھدائے
بے گالءَ من ءُ تو ءُ ھداوند مجاں گار
اگاں گال نہ بنت گڑا گپتار ءُ کردار ھم گار بنت۔ مروچی ہمے گال ءُ زبانءِ تاکت اِنت کہ دنیاءِ مزنیں تاکتاں وتءَ منارینتگ، ہمے منارینگ ءِ مستریں اوزار کہ کارمرز بیت آ زبان اِنت۔ ءُ زبان سرجمیں راستیءَ ساز اِیت ءُ جوڑ کنت۔
مروچی مئے گورءَ اے یک راستی یے کہ ما وتی جندءِ زباناں نہ وان ایں ءُ نئیکہ نبشتہ کن ایں، وتی جندءِ زبانانی نہ وانگ ءُ نبشتہ نہ کنگ ءِ سوبءَ دری لبزانک ءِ وانگءَ مارا سانمند کُرتگ۔ ھما زبانءِ لبزانکءَ کہ مردم وان اَنت زاھر اِنت آ ھما زبانءَ گوں بندوکیں ربیدگ ءُ تبءَ گوں ھم سوھو بنت، مروچی اگاں ما وتی زباناں نہ وان ایں گڑا مئے راجی تب ءُ سما ہمے وڑءَ گار بوان بِیت۔
اے نوں پما اژدری منتگ کہ ما وتی جندءِ زباناں بوان ایں، نبشتہ بہ کن ایں ءُ لبزانک پیداک بہ کن ایں۔ وتی جند ءِ زبانانی دیمروئی راجی دیمروئی ءِ مانزمان بِیت۔ پمیشکہ بلوچءَ نوں وتی لبزانک جندءِ زباناں نبشتہ کنگی اِنت ءُ لبزانک پیداک کنگی اِنت دانکہ مزنیں کساسےءَ اکیڈمک زانتے ودی بہ بِیت۔ ءُ نوکیں دؤر ءِ ردءَ مارا وتی زبان ھم ڈیجیٹلائزیشنءِ نیمگءَ برگی اَنت، چیا کہ وھد گوں تیزیءَ مٹ بوان اِنت اگں ما وھدءَ ھوار وتءَ بدل کنگءِ نیمگءَ نہ شُت ایں گڑا باندات مُجان اِنت۔ وتی زبان وت دیمروئی دیَگی اَنت ءُ آیانءَ رکّینگی اَنت۔ زبان کہ بِیت راج بِیت، زبان اگاں نہ بِیت راج ءُ پجار ھم نہ مان اَنت۔
بلوچ گوں وتی راجی زباناں میزران بات