ڈی کالونائزیشن، لبزانک ءُ سیاست
بی ایس سی، اسلام آبادءِ نیمگءَ 'ڈی کالونائزیشن، لبزانک ءُ سیاست'ءِ سرھالءَ ھیلکاری گردانکے برجم دارگ بُوت۔ سرھالءِ ترانکار حسّام بلوچ اَت۔
ترانکارءَ وتی سرھالءِ بابتءَ تران کنانءَ گشت کہ راج تھنا زُلم ءُ زوراکی، لٹ ءُ کُٹءَ گوں گلام دارگ نہ بنت، راجےءِ گلام دارگءِ ھاترءَ زوراک آئیءَ ربیدگی دروشمءَ ھم چیر تَرّینیت۔ ربیدگی رنگءَ ایردست (کالونائزڈ) بوگءَ رَند یکّے وَ راجءِ تپاکی پرش اِیت کہ ھرکس پہ وت گیش نہ بیت، دومی آئیءِ گھگیری سِنچ نزور تَرّ اِیت۔ پرچا کہ ربیدگی سانءِ زورگءَ رَند آ کم کمءَ زوراکءِ ھمے جوڑ کُرتگیں اسپانک (بیانی)ءِ سرءَ باور کنگ بندات کنت کہ آ چوشیں بودناک ءُ توانائیں راجے نہ اِنت کہ زوراکءِ دیمءَ پاد اتک بہ کنت۔ آ پہ لاپءَ تچیت، وت ماں وتی جنگءُ چوپاں ماں گیشّیت، اَچ وتی گْوست، بندپتر، راجدپتر ءُ راجی ھستانکءَ چہ پراموش بیت۔ بزانکہ ایردستءِ پجار، تپاکی، راجدپتر، زبان ءُ دودمان ھم چرے زوراکیءِ ھَوپءَ نہ رَکّ اَنت۔ ھمے سَوب اِنت کہ کالونیلزم تھنا زمینءِ جیڑہ نہ اِنت، اے ایردستیں راجءِ ھرچ چیزءَ سانمند (متاثر) کنت، تُری آئیءِ زندرھبند بہ بیت، ربیدگ ءُ روایت بہ بنت یا زبان ءُ لبزانک۔ ڈی کالونائزیشن ھمے سرجمیں سان ءُ اسرءَ چہ دراھگءِ عمل اِنت۔ بلے چوش کہ گلامیءِ جند تھنا یک تکےءِ جیڑہ نہ اِنت، چریشیءَ دراھگءِ واستہ ھم ھژدری اِنت کہ چہ ھمک نیمگءَ دلجمیں جھدے بہ بیت۔ مسالء ھبرءَ وتی زمینءِ وتواجھیءِ جھدءِ ھمرائیءَ پہ ایردستیں راجءَ الم اِنت کہ وتی راجدپتر، زبان، لبزانک ءُ ربیدگءَ ھم پد بہ جنت۔ چوشکہ سالانی جھدءَ پد زوراکءَ چہ وتی زمینءَ در کنگءِ ھاترءَ راجدپترءِ یک ھاسیں روچے نشان بوت کنت، بلے سرجمیں ڈی کالونائزیشن یک روچےءِ تہءَ نہ بیت۔ پریشیءَ لازُم اِنت کہ ایردستیں راج وتی زمینءِ پچ گرگءَ پیسر ءُ رند الکاپیں جھدے بہ کنت بزانکہ ہمے وھدءَ کہ راجی عمل برجاہ اِنت ءُ راجی جوڑشتءِ نیمگءَ روگءَ اِنت گڑا مہلوکءَ را چہ استان ءُ دری گپتمان (ڈسکورس) وتی اندرءَ چہ کشّگی اَنت ءُ وتی راجی زانت، زانشت ءُ ربیدگی زانشتءِ بابتءَ مہلوکءَ را سرپدی دیگی انت۔ اے جھدءَ زمانگ پکار انت چیا کہ ایردستءِ سرءَ اے کالونیل اثر یک روچےءَ نہ یتکگ انت۔ اے زوراکءِ سالانی جھدءِ برورد اِنت ءُ زاھر اِنت کہ اِشیءِ ھلاس کنگءَ ھم سال گْوز اَنت۔ ھمے سَوَب اِنت کہ ما گْوش ایں ڈی کالونائزیشن یک ھاسیں ویلے نہ اِنت بلکیں سرجمیں علمی پدکردے۔
دیمترءَ ترانکارءَ گشت کہ وھدے یورپی استان دیم پہ ایشیا ءُ اپریکہءَ رو اَنت گڑا آیاں اودءِ مردم سرپد کُت اَنت کہ شما جاھل اِت، شما نابود ءُ بے سوبیں مردم اِت، مزنیں دود ءُ ربیدگے شمارا نیست اِنت، شمئے ستک ءُ سوچیں ءُ ویرندانیں زمینے ءُ ما پہ شمئے شریءَ اِدءَ اتکگیں کہ شمارا سر ءُ سوج بہ کنیں ءُ مادنیں راھےءِ سکینءَ بہ دے ایں۔ آیاں پرے کارءِ ھاترءَ بیانیہ ساز اِت ءُ ایردستیں راجانی وتگڑیں راجدپترءِ نویسگ بندات کت کہ آ مئے گپاں باور بہ کن اَنت ءُ چرے نوک آباتی گپتمان (کلونیل ڈسکورس)ءَ در اتک مہ کن اَنت۔ اپریکہ ءُ ایشیاءَ نزورتِر زاھر کنگءِ جھدءَ پہ زانت یا پہ نازانتی رڈیارڈ کپلنگ ءُ کامیوءِ رنگیں یورپءِ نامی ئیں کسہ کارانی ھم دست مان ات۔ ایڈورڈ سعید وتی کتاب Orientalismءِ تہءَ نبشتہ کنت کہ ھرچ زوراکءِ جھد ہمے بوتگ کہ مھلوکءَ سرپد بہ کنت کہ آ ایدگہ راجاں شر تِر اِنت ءُ آ ادءِ مردمانی کمک ءُ آسراتی دیگءَ اتکگ۔ بلے راستیءَ درستانی کار ایردستیں مھلوکءِ لُٹءُ پل بوتگ۔ زوراکءَ اے کالونیل ڈسکورسءِ ٹھینگءِ پائدگ یکے وَ اے بوتگ کہ ایردستیں راجءَ کم کمءَ وتی گلامی منّ اتگ ءُ دومی ھمے کہ کالونیلزمءِ جندءَ جوازے رستگ۔ یک وھدے اتکگ کہ ایردستیں راجاں ھم وتءَ چہ ھمے زوراکءِ داتگیں چشمکءَ گوں چارگ بندات کتگ۔
ترانکارءَ وتی گپانی دیمءَ برانءَ گشت کہ اے کار برطانیہءَ گوں بلوچاں ھم کتگ۔ مئے راجدپترءِ بازیں بنکی کتابے ھمے مردماں نبشتہ کتگ ءُ مارا چہ درءَ اتکگیں مھلوکے زاھر کتگ۔ ھمے سوب اِنت کہ گل خان نصیر ءُ سردار خان گیشکوریءِ وڑیں مزنیں مردم ھم چہ راولسنءِ بیانیہءَ نہ رک اتگ اَنت۔ راجدپترءِ ترانءِ ھمراھیءَ پہ ڈی کالونائزیشنءِ جیڑہءَ زبانءِ تران چہ مستریں تراناں یکے۔ ربیدگی سانءِ ھسابءَ یک کارے زوراکءَ اے کتگ کہ درستاں پیسر ایرستیں راجءِ سرءَ وتی زبان ئِے مُشتگ ءُ کم کمءَ ایردستیں راجانی بازیں مردم چہ وتی جندءِ زبانءَ دور بوان بوتگ اَنت۔ بلے تھنا زبان نہ بوتگ، زبانءِ تہءَ ھما سرجمیں ربیدگی جہگیری ھم بوتگ کہ ھزاراں سالانی گوزگءَ رند زبانءَ وتی تہءَ جاگہ داتگ۔ زوراکءِ زبانءَ اے سرجمیں ربیدگی میراس چہ ھندی مردماں پُل اِتگ۔ چیا کہ زبان دودمانءِ آدینک اِنت۔ پمیشکہ گوگی وتی کتابDecolonizing the Mind ءَ زوراکءِ زبانءَ پہ ایردستیں راجءَ یک ربیدگی تراکےءِ ھسابءَ چاریت پرچاکہ اے ربیدگی تراک مھلوکءَ چہ وتی ربیدگءِ یادداشتاں چہ ولگوج کنت۔ گوگیءِ ھسابءَ زبان چہ کانٹینٹءَ نہ سستگ۔ میڈیم کہ بدل بیت، کانٹینٹ ھم متاثر بیت۔ گوگی اچیبےءِ اے ھبرءَ ھم نگد کنت کہ زوراکءِ زبانءَ اپریکہ یکجاہ کتگ ءُ اگاں ما انگریزیءَ کارمرد بہ کنیں گڑا اے زبانءَ سرجمیں مھلوک سرپد بیت۔ گوگیءِ رِدءَ زوراکءِ زبانءَ وَ تھنا کسانیں کساسےءَ وانندگیں مھلوکے سرپد بیت بلے سرجمیں اپریکہءِ مردم ئِے سرپد نہ بنت۔ بلے اولوفیمیءِ رِدءَ ما زوراکءِ زبانءَ اے رنگءَ سرجمءَ بائیکاٹ ھم کت نہ کنیں، کہ مئے بازیں موادے ھمے زباناں نبیسگ بوتگ۔ اولوفیمی وتی کتاب Against Decolonisation: Taking African Agency Seriously ءَ نبشتہ کنت کہ ما زبانءِ بنیاتءَ کسی لیکھی نزیکیءَ ھم گیشّینت کُت نہ کنیں کہ ھرچ کس زوراکءِ زبانءَ نبیس ایت بزانکہ چہ کالونائزرءَ اثرمند اِنت۔ چوش وَ نیلسن منڈیلا ءُ وولے سوینکا ھم ھمایانی زبانءَ نویس اَنت بلے زوراکیء ھلاپءَ کار کنوکیں مردم اَنت۔ گوگیءِ رِدءَ اپریکہءِ ھما لبزانک کہ دری زبانےءَ نبیسگ بوتگ، تُری ھرچ کسءَ نبشتہ کتگ، آ راستیءَ اپریکہءِ لبزانک گْوشگ نہ بیت۔ چو گوگیءِ وڑءَ كواسى ويریڈو ھم زبانءِ سرءَ ھبر کنت ءُ گْشیت کہ اپریکہءِ مردمانی تہءَ یورپی ھیال ءُ لیکہ چہ یورپی زبانانی وسیلہءَ اتکگ اَنت ءُ نوں اپریکہءَ اے ھبرءِ سرءَ دوبر جیڑگی اِنت کہ آ چوںءُ کجام جاگہءَ چہ یورپی لیکھاں متاثر اِنت۔
ترانکارءَ دیمترءَ گپ جنانءَ گشت کہ لبزانکی نگد ھم اِدءَ بنکّی جستے پاد کنت کہ زاناں لازم اِنت کہ ایردستیں راجءِ ھمک ساچشت یورپی نگدی فریم ورکءَ چارگ ءُ تپاسگ بہ بیت؟ چوش کہ بلوچءِ نگدءِ گیشتریں دیدانک(تھیوری) چہ ڈنءَ پیداک اَنت ءُ بلوچ نگدکار باز جاہءَ وتی کوھنیں تھراں ھم دری فارمانی تہءَ جاگہ دیگءِ جھدءَ کن اَنت، مسالء ھبرءَ وتی کلاسیکل شاعریءَ برے آزات لچہءِ ھسابءَ چارگ ءُ برے نظم معریٰءِ۔ یا کہ فارملزمءِ ھما تران کہ سد سال ساری بوتگ۔ بلوچ نگدکار باز جاہءَ انگت ھمودءَ انگت اڑ اتگ انت۔ اے چیز جیڑھانی بابتءَ تئی جندءِ لیکہ ءُ ھیالءِ سرءَ سوال چست کن اَنت۔
ترانکارءَ گپ جنان گشت کہ اے ھبر تھنا ساچشتءِ نہ اِنت، باید اِنت کہ ھمک تکءَ گوں بندوک اِنت چوشکہ سیاست، لبزانک، لیکہ، راجدپترءَ ھوار سرجمیں پِڑاں مردم وتی جیڑہ ءُ وتی زلورتانی ھسابءَ بہ چار ایت، مدام وتءَ دری کانٹیکسٹءَ جاگہ دیگءَ تکانسر مہ بیت۔ مسالء ھبرءَ باز رَندءَ اے رنگءَ ھم بیت کہ ھردیں گپ بلوچ جنینانی ھکانی کیت گڑا جنینانی جندءِ جیڑہ ڈالچار کنگ بنت ءُ چیز دری کانٹیکسٹءَ یا White feminism ءِ ھسابءَ چارگ بنت ءُ ھما وڑءَ آیانی سرءَ ھبر کنگ بیت۔ اے روشت سطحی اِنت۔ ھندی ھسابءَ بازیں جیڑہ ھست کہ ھر جاگہ نیست اَنت۔ چوش ھم بیت کہ چیزے انچیں جیڑہ کہ مرچی بلوچ جنین آیانی آماچ انت بلے آ جیڑہ مرچی پہ فرانس ءُ برطانیہءِ جنیناں پشت نہ کپتگ اَنت۔ ھرچ چاگردءِ ارتقاءِ وتی سپرے۔ ھسپتال نہ بوگءِ سَوَبءَ تئی گْورءَ وَ روچء مروچی ھزاراں جنین چلّگیءِ سرءَ مِرگءَ انت۔اگاں گپ سیاستءِ بئیت گڑا باز مردم بلوچستانءِ سیاستءَ مدام دگہ کانٹیکسٹےءِ ھسابءَ چار اَنت ءُ ھبر کن اَنت۔ وھدے کہ بی ایس او (BSO) ءَ چہ کیمپسءَ ڈن کوچگانی تہءَ سیاست بنگیج کت گڑا باز مردماں اے کار ایر جت کہ بی ایس او نودربرانی گلے، باید انت وانگجاہاں تہنا سیاست بہ کنت۔ بلے کسءَ نہ چار اِت کہ آ وھدی بلوچستانءِ مزن شہدربرجاہ تھنا سئے اِتنت۔ نی اگاں یکے بئیت ءُ بہ گوش ایت کہ آ زمانگءَ ورناھاں وتی سیاست تھنا سئے شھرءَ بہ داشتیں گڑا مئے کلگ ءُ کوچگانی ورنا کجا بہ شتین اَنت؟ سیاسی اسٹرکچر وتی ملک ءُ مردمانی زلورتءِ ھسابءَ ٹھینگ ءُ کار گرگ بنت، نا کہ آئیڈیل رنگءَ۔ ھمے سَوَب اِنت کہ مئے سیاسی تجزیہانی تہءَ جان مان نیست۔ وتی سیاستءِ سرءَ ھبر کنگءِ وھدءَ باز مردم گوادرءِ تہءَ چینءِ موجودگیءَ نیوکالونیل رنگءَ چاریت۔ راستی وَ ایش اِنت کہ چین بلوچستانءِ تہءَ زُورگیر اِنت چوشکہ آ زاھری ھسابءَ بلوچستانءِ مڈیاں لُٹ ءُ پُل کنگءَ اِنت۔ پرچا کہ ناں چینءَ اِدءَ آیگءَ ساری گوں تو منگ نامگے کتگ، نئیکہ جُست گِرگ بُوتگ۔ پمیشکہ اگاں کجام ھم مُلک ءُ کپمنی یے بلوچ سرزمینءِ مال ءُ مڈیاں بیدء بلوچءِ رزا ءُ مَنشا ءَ اگاں لُٹ ءُ پُل بہ کنت گڑا بلوچ آئی َ زُورگیرءِ چماں چاریت۔
دیمترءَ ترانکارءَ گشت کہ دانکہ تو وتءَ چہ کالونیل بیانیہءِ اثرءَ در کت نہ کنئے، دانکہ وتی زبان ءُ وتی دودمانءَ پہ ھک ءُ دل وتی نہ کنئے، ءُ دانکہ وتی زمینءِ راستیاں سرپد نہ بئے، آزاتیءِ جھد ناسرجم اِنت۔ اِشیءِ درور چو اے رنگءَ اِنت کہ تو یک سِسٹمےءِ بھر بوگءَ ائیب نہ کنئے، ءُ پدا اے ھبرءَ ھم گْش ئِے کہ من اے سِسٹمءَ نہ منّاں۔ تو کہ آئیءِ ربیدگی اثر مَنّ اِتگ، آئی ءِ زبان زرتگ، آئی ءِ بیانیہ زرتگ اَنت تو وتی سیاست، لبزانک ءُ راجدپترءَ مدام ھمائیءِ چماں چار اِتگ بہ زان کہ تو آ ھم منّ اِتگ۔راجدپترءَ بگر داں سیاستءَ بیا، ساچشتءَ بگر داں نگدءَ درا، دانکہ تو وتی جیڑھاں وتی راجی بنھشت ءُ جوڑشتءِ ھسابءَ نہ چارئے گڑا چرے یورو سینٹرک اثرءَ در اَتک کُت نہ کنئے۔ تو تھیوری وانئے، گالبندانی ماناءَ زانئے، لیکھاں سرپد بئے، مانا ءُ بزانتانی سرءَ ھبر کنئے، بلے چوش نہ زانئے کہ اے تھیوری، اے لیکہ تئی زمینءِ، تئی مھلوکءِ دردءَ چوں ور اَنت۔ تو اِشاں اگاں وتی زمینءِ ھسابءَ کارمرز مہ کنئے گڑا نئیکہ اے ھبرءَ زانئے کہ اے گوں تئی جیڑہءَ چوں ھمدپ بنت گڑا بزاں اِے کدی ھم تئی جُہدءِ واستہ کارآمد نہ بنت۔ تو اے چیزاں ھندی یا جھمنندی (indigenize)کت نہ کنئے۔ اِشیءِ یک جیڑھے وَ ایش بیت کہ تئی ونتگیں چیز عملی رَنگءَ تئی دردءَ نہ ور اَنت، دگہ ھبرے اِش کہ تئی لبزانک، تُری سیاسی بہ بیت یا ساچشتی ایردست (کالونائزڈ) مان ایت۔
گڈسرءَ ترانکارءَ گشت نوں لازُم اِنت کہ بلوچ وانندگ اے نیمگءَ وتی کردءَ پیلو بہ کن اَنت۔ اول وَ اِش کہ وتی جندءِ زباناں نبشتہ کنگ بندات بہ کن اَنت کہ اے کارءَ دگرے پہ مارا نہ کنت۔ وتی زبان مارا وت رکّینگی اَنت۔ بلے اے چیز تھنا مئے زبانءَ رکّین ایں، مارا درشانءِ دلجم تِریں وسیلھے ھم دنت، انچیں میڈیمے کہ آئیءَ مئے دھکاں کار، شپانک ءُ پوریا گِر سرپد بیت۔ تُری آ میڈیم بلّے یکے نہ اِنت، بلے چہ انچیں میڈیمےءَ شرتر انت کہ مئے سرءَ پہ زور مشگ بیتگ ءُ مئے لس مھلوک آئیءَ سرپد نہ بیت۔ دومی اِش کہ مارا زانگی اِنت کہ ما وتی ھرچ جیڑہءَ مدام دری چشمکءَ یا دری نگدءِ رِدءَ چار اِت نہ کن ایں۔ ما اے ھبرءَ سرپد بہ بئیں کہ مئے زمینءِ راستی دگر انت، ادءِ اڑ ءُ جنجال، ادءِ جیڑہ، چیزانی پُژدر دگر اَنت۔ دانکہ ما وتی گراؤنڈءَ سرپد نہ بئیں، مئے کار مئے دردءَ نہ وَر اَنت۔ اے ھم بلوچ وانندگانی ذمہ واری اِنت کہ وتی راجدپترءِ بابتءَ انگزیزءِ ساز اتگیں بیانیہاں پروش بہ دینت ءُ وتی راجدپترءَ دوبر نبیسگءِ جھدءَ بہ کن اَنت۔
اے نبشتانکءِ تہءَ درشان کُتگیں ھیالءُ لیکہ نبشتہ کارءِ وتیگ اَنت ہژدری نہ اِنت کہ بی ایس سی اسلام آباد آئیءِ ھیالءُ لیکہاں گوں منوگر بہ بیت۔