ایڈورڈسعید، اورینٹلزم ءُ بلوچستان - عزمت عزیز

ایڈورڈسعید، اورینٹلزم ءُ بلوچستان

 زورگیریءِ مستریں جیڑہ  مُدام زمینءِ سرءَ انت، اے راستیءِ بلے ایشی ءِ وارس کئے اِنت، ایشیءِ سر ءَ ھاکمی  کئے بہ کنت ءُ ایشی ءِ باندات ءِ پیسلہاں کئے بہ کنت؟اے پیسلہ پہ یک مُدتے ءَاِسپانک کرتگ اَنت۔

ایڈورڈ سعیدءِ زندمان:

ایڈورڈ سعید 1نومبر 1935 ءَ یروشلم ءَ ودی بوتگ۔ 1947ءَ ایس ٹی جیورج دربرجاہ ، یروشلم ءَ داخلہ زور ایت کہ آ یک برطانوی دربرجاہ یے ءُ آئی ءِ کاردار انگلیکن بنت۔ آ انڈر گریجویشن ءَ چہ پرنسٹن یونیورسٹی ءَ  سرجم کنت۔1957-1960 ءَ انگریزی لبزانک ءَ  ماسٹر ءُ 1964 ءَ پی ایچ ڈی چہ ھارورڈ یونیورسٹی ءَ دربارت۔پی ایچ ڈی ءِ سرجم بوھگءَ یک سالے پیسر آ کولمبیا یونیورسٹی ءَ انگریزی ءُ دیم پہ دیمی لبزانک ءِ پروفیسر زورگ بیت۔سعید ءَ  30 ءَ گیش کتاب نبشتگ کہ آ سک باز زباناں رجانک ھم بوتگ اَنت۔2003ءَ چہ شُومک(Cancer) ءِ نادراھی ءَ آ کوڑھیں امروز  مدامی ھاترءَ یلہ کنت۔

آ یک اُلسی کواسے ءُپوسٹ کالونیل نبشتہ کارے زانگ بیت۔ اُلسی کواس ءَ مراد ایش اِنت کہ آئی ءَ گوں وتی لس مہلوک ءَ جوانیں سیادی یے بوتگ ءُ وتی مہلوک ءَ را جُتا جُتائیں جیڑھانی سر ءَ سرپدی داتگ۔ اے ردءَ آئی ءَ بازیں گلگدار، گشتانک ءُ جُتائیں درلبزانکی تہراں ھم نبشتہ کُتگ۔چوشکہ پوسٹ کالونیل نبشانک نویستگ۔  پوسٹ کالونیل نبشتہ کارئے زانگءَ پیش  پوسٹ کالونیلزم ءِ جند پہمگی اِنت۔

پوسٹ کالونیلزم:

پوسٹ کالونیلزم وانشتی بہرگے(فیلڈ آف اسٹڈی)  آئی تہ ءَ وانگ بیت کہ:

زورگیر چوں  ھندی مردماں وتی چیر دست کنت؟ آھانی لُٹ ءُ پُل ءَ چون کنت؟ یا زورگری ءِ سوب ءَ آھانی دود ءُربیدگ، لبزانک،  تب،بندپترءُ راجمان ءِ اے دگہ تک ءُپہناتانی سرءَ چونیں سان کپ ایت؟ ھما نبشتہ کاراں اے جیڑھانی سر ءَ نبشتگ، آ پوسٹ کالونیل نبشتہ کار ءِ نام ءَ پجارگ بنت۔

پہ درور: فینن کہ آئی ءَ فرانس ءِ زورگیری ءِ زمانگ ءَ الجزائر ءِ مردمانی تب  ءُ روشتءِسرءَکپتگیں سانانی سرءَ نبشتہ کتگ۔ ھمے درچ ءَ  سعید ءَ لبزانک ءِ سر ءَ کار کتگ کہ روکپتی زوراکاں چوں لبزانک بزاں کہ زانت تاگتے ءِ ھساب ءَ رودراتکی مردمانی چیردست کنگءِ ھاترءَ کارمرز کتگ ۔ سعید ءُ فینن ءِ نیام ءَ ھمرنگی ایش اِنت کہ ھردوئیناں مردمانی تب ءُ روشتءِ سرءَکپتگیں سانانی سر ءَ نبشتہ کتگ۔ بلے تپاوت ایش اِنت کہ ھما تب ءِ سر ءَ  کپتگیں سانانی سر ءَ کہ  فینن نبشتہ کتگ آ جنگ ءِ سَوب ءَ کپتگ اَنت بلے ھما سانانی سر ءَ کہ سعید ءَ نبشتہ کتگ آ لبزانک ءِ سَوب ءَ کپتگ اَنت۔ چوناھا سعید ءِ کار گوں لبزانک ءَ بندوک اَنت آئی ءَ تہنا تب ءِ سر ءَ کپتگیں سانانی سر ءَ گپ نہ کتگ بلکیں دود ءُ ربیدگ، بندپتر ءُ اے دگہ  تک ءُ پہناتانی سر ءَ کپتگیں سانانی سر ءَ دلجمیں رنگے ءَ گپ کتگ۔ پوسٹ کالونیل نبشتہ کارانی تہ ءَ   نامداریں نبشتہ کاراں چہ یکے سعید ءِ سنگت ھومی کے بابا اِنت  ھمے رنگ ءَ نائیجیریا ءِ  چینوا اچیبے ءُ کینیا ءِ نگوگی وا تھیانگو ھم باز نامدار اَنت۔

بنداتی کار:

1967 ءِ عرب اسرائیل جنگ آئی ءِ دلگوش ءَ گوں وت بارت۔ ھمے نیام ءَ آئی ءِ سیادی گوں فلسطین  ءِ مردماں گیش بُوان بنت ءُ آئی ءَ  نبشتہ ءِ کار دیگ بیت۔ ھمے زمانگ ءَ 1969 ءَ یک نبشتانکے  نبشتہ کنت کہ آئی ءِ نام  " دی عرب پورٹریٹ" بیت کہ ایشیءِ تہ ءَ  فلسطین ءَ عربانی در پہ دری، چکچینی ءُ بزگی پیشدارگ بیت۔پدا فلسطین ءِ سیاسی سروکانی  گوشگ ءِ پدءَ یاسر عرفات ءِ یو این او ءَ کتگیں گشتانک ءَ  وتی مہلوکءِ ھاترءَ رجانک کنت ۔ھمے وھد ءَ  فلسطین ءِ نامداریں شاعر محمود درویش ءُ شفیق الحوت ءِ گوما گند ءُ نند ھم بیت ئےِ۔سعید ءِ مستریں کار لبزانک ءِ سر ءَ اَنت انچو کہ فینن ءِ تب ءُ روشتءَ گوں  بندوک اَنت۔

اورینٹلزم:

سعید ءِ مستریں کار لبزانکی پِڑ ءَ یک لیکہےءِ دیم ءَ آرگ انت۔ ایشی ءِ پہمگ  ءِ ھاترءَ ایشی ءَ یک برے بہر ءُ بانگ کن ایں ءُ چار ایں۔

اورینٹ:

مرچیگیں جہان کہ ایشی تہ ءَ  ما زند گوازینگ ءَ ایں دو  بہراں  زانگ بیت۔ یک  بہرے اورینٹ بزاں کہ  رودراَتک ءُ دومی بہر اُکسیڈنٹ  بزاں کہ روکپت انت۔اورینٹ ءِ توک ءَ مڈل ایسٹ ، افریقہ ءُ ایشیا کاینت ءُ اُکسیڈنٹ ءِ توک ءَ یورپ ءُ امریکہ اَنت۔نو اورینٹ ءِ بندپتر ءِ سر ءَ  چمشانکے دئیں۔

بندپتر:

ابدھُمّی کرن ءَ یورپی ڈیھ زوراک بوتگ اَنت ءُ اورینٹ بزاں ایشیا ءُ افریقہ ءِ ڈیھانی سر ءَ زورگِر بوتگ اَنت ءُ  بیستمّی کرن ءَ بزاں دومی جہانی جنگ ءَ پد امریکہ مستریں تاگت جوڑ بیت ءُ یک زوراکے ءِ دروشُم ءَ دیم ءَ کئیت ءُاورینٹ ءِ بازیں ملکانی سر ءَ زورگر بیت۔اے زمانگ ءَ اکسیڈنٹ ءِ کواس ءُ نبشتہ کار اورینٹ ءِ سر ءَ سک باز زانت دیم ءَ کار اَنت۔  آھانی بندپتر، دود ءُ ربیدگ، زبان ءُ دگہ بازیں پِڑانی سر ءَ لبزانک نبشتہ کنگ بیت۔ اے کتابانی تہ  ءَ  مارا  سپرنامگ، اھوالکاری سیاھگ، زانتکارانی نکانءُ سیاسی پَنتاک دست کپ اَنت۔

ھمے زمانگ ءَ روکپت ءِ وانگی ادارھاں رودراَتک ءِ باروءَ وانینگ بندات کنگ بیت مزنیں شہدربرجاھاں  اورینٹلزم ءِ نامءِسر ءَ ڈیپارٹمنٹ پچ بیت۔ روکپت ءِ کواس ءُ زانتکار رودراَتک ءِ سر ءَ پَٹ ءُ پول کَنگ بندات کن اَنت۔ پہ درور اورینٹل فیکلٹی آکسفورڈ یونیورسٹی، ڈیپارٹمنٹ آف اورینٹل اسٹڈیس پرنسٹن یونیورسٹی۔

سعید اے زانت ءُ زوراکی ءَ میشل فوکو ءِ داتگیں لیکہ زانشت ءُ تاکت (نالج اینڈ پاور) ءِ ھساب ءَ چار ایت۔ میشل فوکو گوش ایت کہ تاکت تہنا مادی(Physical) ھساب ءَ چارگ مہ بیت بلکیں زوراک ءِ تاکت ءِ بازیں پہنات اَنت کہ آھانی تہءَ یکے آئی ءِ اڑ داتگیں زانت اِنت۔ فوکو گْوش ایت کہ زانت ءِ بُنھِشت راستی ءِ سر ءَ نہ بیت بلکیں آ ھما زوراک ءِ کردانی  کانودی کنگ ءُ لگتمالیں مہلوک ءِ مجگاں کنٹرول کنگ ءِ واستہ ودی کنگ بیت۔ چوناھا ھمے زانت کہ روکپتی ادارہ ءُ کواساں جوڑ کتگ اورینٹ ءِ باروءَ ھمے زانت ءَ اورینٹلزم گْوش اَنت۔ بلے سعید ءِ اورینٹلزم انگت جتائیں شئے  اِنت۔روکپتی زانت ءِ نگاہ ءَ اورینٹ ءِ باروءَ وانگ یا ھمے زانت ءِ نگاہ ءَ اورینٹ ءِ چارگ ءَ  سعید اورینٹلزم ءِ نام  دنت۔ اورینٹلزم لیکہ ءِ یک نگاہے، زورآوریں تاگتءِ زانتءِ نِزءَلگتمالیں سرڈگارےءِ وانگ ءُ  زانگ ئے۔

بلوچستان ءَ اورینٹلزم ءِ لیکہ ءِ نگاہ ءَ چارگ ءِ بزانت اے بیت کہ برطانیہ یا پاکستان ءِ جوڑکرتگیں زانت ءِ ھساب ءَ بلوچستان ءِ چارگ۔ اے لیکہ گوش ایت کہ زورگیر ءِ زانت مدام ایردستیں مہلوک ءَ چپ پیشدار ایت۔ سعید گْوش ایت اے نگاہ ءَ زورگیر گُپتمان (Discourse) ءُردیں گشتانکانی کُمک ءَ جوڑ کنت۔ سعید نگد کنت کہ اے زانت ءُ لبزانک کہ روکپتی کواس ءُ نبشتہ کاراں کہ ودی کتگ، ایشیءِ بنھشت راستی نہ اِنت بلکیں روکپتی زوراکانی  بے کانودیں زورگری ءِ کانودی کنگ اِنت  ءُ ھندی مردمانی مجگانی کنٹرول  کنگ اِنت  دانکہ آ چِست مہ بنت ءُ گہگیری مہ کن اَنت۔ پمیشکہ اے زانت  ءَ رودراَتک چپ پیش دارگ بوتگ۔  ھمے زانت ءِ امبارءَ چہ لہتیں اِسپانک(Narrative) زور ایں ءُ  چار ایں کہ  آ چوں رودراتک ءَچپ پیش دارگ ءَ اَنت ءُ وتی زورگری ءَ کانودی کنگ ءَ اَنت بلکیں زورگری ءَ چیر دیگ ءَ اَنت:

اِسپانک(Narrative ):

1)       "مارا ابرم ءَ پیسر ءَ دیمروئی داتگ، نوں مئے سرءَ ھژدری  اِنت کہ شمارا ھم دیمروئی بِد ئیں۔“

آھاں وتی زورگیری ءِ چیر دیگ ءِ ھاتر ءَ گوشتگ کہ ابرم ءَ آھاں پیسر ءَ دیمروئی داتگ نوں آھانی سر ءَ ھژدری اِنت کہ آ بیا اَنت ءُ رودراتک ءِملکاں ءُ مردماں دیمروئی بہ دینت۔ وتی زورگیری ءِ بدل ءَ آھاں اے وتی زمہ واری  پیش داشتگ ءُ ھندی مہلوک ءِ سنچ ءُ سماءَ وتی دزچیر ءَ کنگ ءِ واستہ گوشتگ کہ ما شمارا دیمروئی دئیں۔

2)       "شمئے جون مزن اَنت شمارا ابرم ءَ کار ءِ واستہ جوڑ کتگ، مئے جان کسان اَنت ءُ مئے اکل مزن اِنت مارا ابرم ءَ رھشونی کنگ ءِ واستہ جوڑ کتگ۔“

آھاں پہ کار ءُ جَپاکشی کنائینگ ءَ ساڑی کنگ ءِ واستہ گُوشگ بوتگ کہ جَپاکشی شمئے کار اِنت اے گپ ءَ ما نہ گْوش ایں  بگندئے ابرمءَ شمارا ھمے کار ءِ واستہ جوڑ کتگ ۔ مارا بچار ما وانگ ءُ زانگ ءُ رھشونی ءَ زبر اِیں، مئے کار ھمیش اِنت،ابرم ءَ مئے اکل مزن کتگ۔ آھاں ھندی مہلوک ءَ را اے باور کنائینگ ءِ جہد کتگ کہ اے پیسلہ کہ ما شمئے سر ءَ ھاکمی بہ کنیں یا شما مئے  واستہ جَپاکشی بہ کن اِت اے ابرم ءِ پیسلہ اِنت۔

3)       "مئے گور ءَ زند گوازینگ ءِ رھبند است، دود ءُ ربیدگ است، زانت است، شمئے گور ءَ ھچ نیست۔"

سعید ھمے زانت ءَ کہ روکپت ءَ رودراتکءِ چپ پیشدارگءِ ھاترءَ جوڑ کتگ، ھمیشیءَ اورینٹلزمءِ نام دنت۔

بیا اِت آھوگ گل ءِ اے شئیر ءَ چار ایں بگندئے مارا اورینٹلزم ءَ پوہ بوھگ ءَ گیش کمک بہ کنت۔

"پہ کنگ باور ھمے یکیں گلگ دار اِیت منءَ

من نیاں اے چو کہ اے آدینک پیشداریت منءَ"

اے شئیر ءِ تہ ءَ ھما "آدینک" کہ آھوگ ءَ کارمرز کتگ اے اسلءَھما اورینٹلز ءِ آدینک اِنت، زورگیر ءِ آدینک اِنت کہ آئی ءِ توک ءَ ھندی مہلوک کدی ھم آ رنگ ءَ پیش دارگ نہ بنت کہ آ ھما رنگ ءَ اَنت۔ پمیشکہ   آھوگ گْوش ایت آ اے "آدینک" ءِ سر ءَ باور کت نہ کنت۔

چوناھا سعید ءَ سک باز نبشتہ کار ءُ  کتاب ءِ سر ءَ  نگد کتگ بلے اے نبشتانک ءَ تہنا لہتیں درور دیگ بوتگ۔

پہ درور جوسف کانرڈ ءِ گدار ھرٹ آف ڈارکنس(Heart of Darkness )ءِ سر ءَ نگد کنت کہ اود ءَ کانگو افریقہ ءِ مردم رد پیشدارگ بوتگ اَنت۔  گدار ءَ یک کارستے کہ نام  "مارلو" اِنت کانگو افریقہ ءَ رؤت ءُ اود ءِ  مردم ءُ جاگہاں بیان کنت۔ مارلو اود ءَ کورے ءِ لمب ءَ رؤت ءُ گْوش ایت من ءَ اود ءِ روگ ءَ پد انچو سما بوتگ کہ من دنیا ءِ ھما بنداتی سالاں زندگاں، مردمانی دود ءُ ربیدگ ءِ کہ گپ ءَ کنت  گڑاگْوش ایت من نہ زانتگ مردم چے کنگ ءَ بوتگ اَنت انچو پہ دیم بوتگ انت، جاگہاں بیان کنان ءَ گْوش ایت کہ جاگہ انچوش اَنت کہ اود ءَ مردم مدام بیمار بیت۔ سعید گْوش ایت اے سرجمیں چپ  پیشدارگ ءَ اَنت اے زمانگ  ءِ ھبر ءَ کہ جوسف کانرڈ وتی گدار ءَ شنگ کنگ ءَ اِنت اے وھد ءَ ھما کور ءِ لمب ءِ نام کہ  مارلو گیپت آ اے وھد ءَ چو  دنیا ءِ بنداتی اھد ءِ ڈول ءَ نہ بوتگ نئیکہ مردمانی دود ءُ ربیدگ انچو پہ دیم بوتگ اَنت کہ مردم ءِ پہم ءَ میا اَنت ءُ آ گْوش ایت کہ آ اود ءِ ابرم کس ءَ بیمار نہ کنت۔ بزگی ءُ واری ھست اَنت بلے آئیءِ سَوب روکپتءِ زورگیری اِنت۔

جون اسٹن ءِ گدار مینز فیلڈ پارکءِ بابتءَچاٹیو برانڈ گْوش ایت:

آ نہ زان اَنت آجوئی نامیں چیزے ھست زور آھانی ھدا اِنت، ھمک وھد ءَ وت ماں وت گورجیگ پہ گورجیگ اَنت  دانکہ چہ ڈن ءَ یکے مئیت ءُ سلاہ اِش مہ کنت۔ ھندی مردم ابیدءِ کانودءَ کہول ءُ سروک انچو پہ دیم یلہ اَنت ۔

یات کنگ بہ بیت کہ 1800 ءَ داں 1950 ءَ 60 ھزار کتاب ءَ گیش اورینٹلزمءِ سرءَ کتاب نبشتہ کَنگ بوتگ ۔

اورینٹلزم ءِ پژدر:

اِے سرجمیں گپاں چہ رند مئے مجگ ءَ جُستے الّم ودی بیت کہ ایڈورڈ سعید ءَ چوں سما بیت کہ اے رد بیانی اَنت؟ سعید وتی یک گلگدارے ءَ  گْوشئیت کہ من کہ روکپت ءَ بوتگاں من دیستگ کہ اودءِ مردمانی ھیال اورینٹ ءِ باروءَ اَجب اَنت۔ آیانی ھیال ءَ اودءِ مردم  زند گوازینگ ءِ رھبنداں نزان اَنت، آ وت ماں وت مِڑگ ءَ اَنت، آیانی گورءَ زالبول تہنا وپت ءُ واب ءِمشین ءِ ھساب ءَکارمرز بنت۔من روکپت ءِ کتابجاھاں یا کہ کتابی دکاناں شتگ آں گُڑا من کتاب چاراِتگ اَنت داں آھانی نام پہ من اجب بوتگ اَنت۔

پہ درور: دی عرب تھریٹ ،عرب اینڈ ٹیر  پمیشکہ سعید ھمیشانی زانت ءُ زانشت ءِ چار ءُ تپاسءَ پد  وتی نگدانکءَ دیمءَ کاریت۔

سعید ءِ سر ءَ لہتیں نگد کنگ بوتگ کہ آ اے رنگ ءَ انت:

1)         سعید تہنا لہتیں کتاب زرتگ ءُ سرجمیں ویسٹ ءِ زانت ءَ را نگد کنگ ءَ اِنت۔

2)         شرّی ءَ نہ گوشتگ اِش کہ مردمانی روشت گوں اے زانت ءَ چی بوتگ، بزاں منّ اِتگ اِش یا گہگیری کتگ اِش۔

3)         اود ءِ مردماں امپیریلزم چوں چاراِتگ؟

4)         سعید ءِ گوشگ اِنت ھمک یوروپین ءِ ھیال پہ رودراَتک ءَ بد بوتگ اَنت بلے اے زمانگ ءَ ھم یورپ ءَ چوشیں مردم بوتگ کہ آھاں امپیریلزم ایر جتگ۔

ایڈورڈ سعید کلچر ءُامپیریلزم:

ھمے نگدانی پسو ءَ سعید ءَ وتی دگہ کتابے نبشتہ کتگ "کلچر اینڈ امپیریلزم" کہ آئی ءِ توک ءَ سعید اورینٹ ءِ نبشتہ کارانی لبزانکی گہگیری ھوار کتگ۔  آ نگوگی ءِ کتاب "دی ریور ان بٹوین" ءِ درور ءَ دنت کہ آ افریقہ ءِ ھما کور کہ جوسف کانرڈ ءَ ھرٹ آف ڈارکنس  ءَ بیماریانی درے پیش داشتگ ھما کور ءَ نگوگی "ھونیئا" ءِ نام ءَ دنت کہ آئی ءِ بزانت اِنت "الاج" یا ھما چیز کہ دوبر زندگی بہ دنت۔ آ آئرلینڈ ءِ شائر ویلئم  بٹلر ییٹس ءِ درور ءَ دنت ءُ دگہ بازیں نبشتہ کارءِ کارانی درور ءَ دنت کہ آھاں زورگر ءِ ھلاپ ءَ نبشتہ کتگ۔ اے کتاب ءَ آ اے چیز ءَ گیشین ایت  کہ راستی تہنا اے چیزءِ ملک نہ اَنت، دنیا ءِ دگہ ھم باز زوراک بوتگ اَنت کہ من آیانی سر ءَ گپ کت نہ کتگ آ درور دنت چو کہ پرتگال، رومن امپائر، اتھمان امپائر۔

بلوچستان ءُ اورینٹلزم:

وھدے کسے برطانیہ ءِ یا پاکستان ءِ نبشتہ کارانی جوڑ کرتگیں زانت ءَ دست جنت گڑا آئی ءَ سک باز درور دست کپ ایت کہ اودءَ آ بلوچستان ءَ رد پیشدارگ ءَ اَنت۔ یک  اِسپانکے آئی ءَ اے رس ایت کہ؛

1)         بلوچ اے زمین ءِ وارس نہ اِنت۔

وھدے برطانیہ بلوچستان ءِ پہ زور گرگ ءَ کئیت اولی روچ ءَ چہ بلوچ آئی ءِ ھلاپ ءَ گھگیری کنت کہ کلاتءِ خان میر مہراب خان گوں وتی ھمبراھاں نمیران بیت ءُ بلوچ ءِ گہگیری ءِ مستریں جواز ایش بیت کہ اے مئے زمین اِنت ما ھچ دری راجءِ وتی  سرڈگارءِ سر ءَ اوپار کت نہ کنیں۔ بلوچانی گہگیری ءِ نزور کنگ ءِ ھاترءَ برطانیہ ءِ سک باز نبشتہ کار بلوچاں دری راجءِ  پیشدارگءِ جہد ءَ کن اَنت داںکہ بلوچ باور بہ کنت انت کہ اے زمین آھانی  نہ انت ۔

کسے گوشئیت کہ چہ عرباں اتکگ اَنت، کسےءَ فارس ءِ آؤکیں مردم پیش داشتگ اَنت۔ بلوچانی ھمے گھگیری ءِ رد پیش دارگ ءِ واستہ آھاں بلوچانی بارو ءَ جتائیں اسپانک شنگ کتگ چوشکہ بلوچ دُز ءُ ڈُنگ انت وتی زمین ءِ سرا بیپاری کاروانانی سرءَ  اُرش کن انت بلے راستی ءَ برطانیہ ءِ کاروان بیپاری نہ بوتگ انت، اے ھما کاروان بوتگ انت کہ چہ نمیرانیں مہراب خان ءُ ہمراھانی ھونان دست ءِ میچل بوتگ انت ءُ بلوچ ءِ زمین ءِ کبزہ کنگ ءَ اتکگ انت۔

ھما  جیڑہ کہ سعید ءَ روکپت ءُ آئی ءِ کالونیانی میان ءَ مار اتگ اَنت  مرچی بلوچ  پاکستان ءِ اے دگہ جاھاں ھمے چیزانی دیمپان انت انچوشکہ روکپت وتی کالونیانی جاہ مننداں جنگلی، جَٹ، جنگجو سرپد بوتگ اَنت۔ مرچی بلوچءَ ھم پاکستان ءِ اے دگہ شہراں  مردم رَبودگ، جنگجو ءُ جنگلی ءِ نگاہ ءَ چار اَنت۔

2)         اے کجا چہ کجا اتکگ؟

لہتیں سال پیش پنجاب ءِ ٹیکسٹ بُکانی تہ ءَ  اے چیز گندگ بوتگ اَت کہ بلوچ  بلاھیں شلوار پاد ءَ  کن اَنت، اے جنگلی اَنت، جاھل اَنت ءُ جنگجو اَنت۔ پمیشکہ  مرچی کہ آ بلوچاں گند اَنت کہ آئی ءَ بلاھیں شلوارے پادا تہ آھانی ذہن ءَ ھما ٹیکسٹ کئیت کہ آھاں وتی کتاباں ونتگ کہ اے جاھل اَنت،جَٹ اَنت، جنگجو اَنت ءُ ھمے نگاہ ءَ بلوچاں چار اَنت۔ دری نودربراں بگر داں استاد ءُ لس مہلوک ءَ بلوچ ءَ ھمے نگاہ ءَ چارگ ءَ اِنت۔

اوریئنٹلزم perspective ءِ ھساب ءَ زورگ بیت۔ ایشی ءِ تہ ءَ اے چارگ نہ بیت کہ نبشتہ کار وتی اِنت یا دری۔ بلکیں اے چیز چارگ بیت کہ کجام نگاہ ءَ چیزاں پیش دارگ ءَ انت۔ باز جاھان شعوری یا لاشعوری ھساب ءَ وتی نبشتہ کار ھم اوریئنٹلزم ءِ شکار بنت۔ ڈاکٹر اسلم دوستین ءِ گدار "سوتکال" ءِ دِرچ ءِ درور ءَ:

اے گدار گُلامُک ءِ کسہ اِنت کہ آ سوتکال نامیں میتگے ءَ شپانکی کنت ءُ یک روچے ڈکال ءِ سوب ءَ آ یک مکن کتگیں جاگھے ءَ وتی رمگ ءَ بارت کہ اودا ھونڈے گندیت کہ پوستے ماں۔ گڑا آ پوستانی کسہ ءَ گوں آسمی ءَ کنت ءُ پدا وت ءُ آسمی پوستاں  نودرنزان ءَ بر اَنت ءُ بھا کن انت۔ گُلامُک ءَ نودرنزان دوست بیت ءُ واتر نہ کنت کہ اودا انگریز کاینت ءُ گُلامک ءَ ہوار دگہ لھتیں مردم بھرتی کن اَنت کہ چہ آھاں یکے ھیدران بیت۔ آ کہ سوتکال ءَ واتر بیت تہ انگریزانی کسہ اِنت ءُ بلور(اسپیت پوستے) ءِ سَتا اِنت۔

گدار ءِ setting بلوچستان ئیگ انت۔

گدار ءِ وانگ ءَ چہ زانگ بیت کہ نودرنزان بلوچستان ءِ زرباری جاھے کہ چہ دشت، کیچ ءُ زعمران ءَ مردم اودا پہ بیپاری ءَ روگ ءَ اَنت۔(اکدیم52)ھمے زربار ءَ یک جاگھے ءِ نام ءَ نبشتہ کار "بگاہ ءِ بازار" کنت (تاکدیم 94)ءُ اودے یک کارستے کہ آئی نام شنبے ءِ بہادین انت آئی ءَ سکیں سِلیں مردمے پیش داریت (تاکدیم (95 کہ آ کروس ءِ میڑ ءِ وھد ءَ یک مردمےءِ لاش ایر اِنت بلے شنبے میڑ ءِ دارگ ءَ جاڑیگ نہ اِنت۔(تاکدیم 99،100 )زربار ءَ نبشتہ کار پیش داریت کہ  دو مردم ماھیگ ءِ سرا مڑ اِتگ اَنت ءُ وت ماں وت زاہ دیوکائی ءَ اَنت(تاکدیم85)۔ بلوچستان ءِ اے رنگ ءَ پیش دارگ زورگرانی کار بوتگ، اے ھماھانی سر ءِ درد بوتگ کہ بلوچان ءَ جاھل، وت ماں وت مِڑوک ءُ جَٹ ءُ بے زانگ پیش بہ دار اَنت، بلوچ نبشتہ کارے ءِ ھیسیت ءَ اے رنگ ءَ وتی جاگہ ءِ نام ءَ بگاہ ءِ بازار کنگ ءُ اودے مردماں اے رنگ ءَ پیش دارگ ھما زورگر ءِ بیانیہ ءِ مھکم کنگ اِنت کہ تو جٹّے ءِ، وت ماں وت مِڑگ تئی مدامی کار انت۔

انچو کہ نبشتہ کار گشیت کہ انگریز کاینت گُلامکٓ ئے زئی آں بھرتی کن اَنت ءُ پدا آ بازیں مُلکاں رونت ءُ جنگ کن اَنت،ادا زانگ بیت کہ اے اولی جھانی جنگ ءِ زمانگ اِنت۔

جنگ ءَ روگ ءَ پد ھیدران گُوشیت نوں دراں ڈیھی ءُ گلامی بس انت من رواں وتی ھنکین ءَ گوں آزاتی ءَ زِر ءَ دریا وردی کناں؟(تاکدیم 110)

زاناں  بیستُمی کرن ءِ بنداتی زمانگ ءَ ھیدران ءِ ھنکین آجو بوتگ، اودا گوں ایمنی ءُ آزاتی ءَ دریاوردی کنگ بوتگ؟

جوسف کانرڈ کہ وتی گدار "ھرٹ آف ڈارکنس" ءَ کونگو افریقہ ءِ کور ءَ گند ءُ بیماریں جاہ ءِ پیش داریت ءُ گوشیت ایشی ءَ مردم گِند اَنت بیمار بنت گُڈا افريقہ ءِ ھندی نبشتہ کار نگوگی وا تیئانگو پَسو ءَ دگہ گدار ءِ "دی ریور بٹویں" ءِ نام ءَ نبشتہ کنت۔ ھما کور ءَ کہ جوسف کانرڈ بیماریانی در پیش داریت ھمائی ءِ نام ءَ نگوگی "ھونیئا" کنت کہ بزانت انت  "علاج" یا ھما چیز کہ دوبر زندگی بہ دنت ءُ نگوگی گوشیت اے کور ھچ وڈیں ڈکال ءَ نہ اوشتیت، اے کور ءَ مردم گِند اَنت وشیانی امبازاں بنت۔ وتی زمین ءَ چو پیش دار انت۔

سرشون;

1)         Orientalism by Edward Said

2)         Culture and Imperialism by Edward Said

3)         سوتکال نبشتہ کار ڈاکٹر اسلم دوستین

                                                                                           

اے نبشتانکءِ تہءَ درشان کُتگیں ھیالءُ لیکہ نبشتہ کارءِ وتیگ اَنت ہژدری نہ اِنت کہ بی ایس سی اسلام آباد آئیءِ ھیالءُ لیکہاں گوں منوگر بہ بیت۔